Paryska Komandoria Templariuszy

Komandoria w Paryżu



Kościół w paryskim Templum
wg osiemnastowiecznej ryciny

  Najbardziej znaną siedzibą templariuszy w prowincjach europejskich była bez wątpienia paryska komandoria zakonna. Powstała ona zapewne nie bez udziału pierwszego wielkiego mistrza Hugona de Payns i miała za zadanie reprezentować interesy templariuszy we francuskiej stolicy. Komandoria paryska była siedzibą mistrza prowincji francuskiej oraz skarbnika zakonnego i zarazem królewskiego. W XIII wieku stała się prawdziwym centrum usług bankowych, w których specjalizowali się templariusze. 
  Niestety do dnia dzisiejszego nic nie zachowało się po założeniu komandorii. Zabudowania domu paryskiego zostały niemal doszczętnie zniszczone w czasie Wielkiej Rewolucji. Relikt tego założenia tzw. Wielka Wieża została rozebrana w 1854 roku. Obecnie jedyną pamiątką jest nazwa ulicy - Vieille du Temple, przebiegającej przez teren dawnej komandorii. Tylko nieliczni, wtajemniczeni wiedzą o tym, że w miejscu niewielkiego skweru znajdowała się niegdyś okazała kaplica zakonu templariuszy. 
  Po upadku Ziemi Świętej i przybyciu do Paryża ostatniego wielkiego mistrza Jakuba de Molay, komandoria paryska stała się de facto domem macierzystym templariuszy. O dużej renomie tej placówki zakonnej świadczy fakt, że to właśnie tutaj Filip August zdeponował skarbiec królewski, Ludwik Święty przyjmował swoich dostojnych gości, takich jak król Anglii Henryk a Filip Piękny znalazł schronienie przed wzburzonym tłumem protestującym przeciwko psuciu pieniądza.
  Paryski dom zakonny nazywany na pamiątkę siedziby jerozolimskiej "Templum" został prawdopodobnie założony podczas pobytu Hugona de Payns w Paryżu. Pierwszy wielki mistrz odwiedził Paryż i namawiał króla i jego otoczenie aby udzielono poparcia dla nowo ustanowionego zakonu. Początki komandorii związane są bez wątpienia bezpośrednio z Paganusem de Montdidier, mistrzem francuskich templariuszy. Pierwsza wzmianka o komandorii paryskiej pochodzi dopiero z 1147 roku, kiedy to odbyła się tutaj uroczysta kapituła zakonu z udziałem papieża. 
  Komandoria została założona w północnej części miasta, na prawym brzegu Sekwany na terenach określanych jako Le Marais (błota). Zakonnicy zamienili owe błota w kwitnące ogrody, a komandoria stanowiła prawdziwe miasto w mieście. W momencie aresztowania templariuszy w 1307 roku, założenie obejmowało dwa kompleksy budynków. W obrębie murów Filipa Augusta mieściło się tzw. Stare Templum z kaplicą i donżonem, a poza murami Nowe Templum z potężnym donżonem tzw. Wielką Wieżą i obszernymi budowlami konwentualnymi. 
  Najstarszą budowlą komandorii była kaplica pochodząca z połowy XII wieku. Posiadała formę rotundy z obejściem i była zamknięta prawdopodobnie po stronie wschodniej półkolistą apsydą. Wewnątrz sześć arkad kolumnowych wyznaczały rotundę i obejście. Ponad arkadami wznosiło się sześciodzielne sklepienie, w którego lunetach znajdowały się wąskie, półkoliście zamknięte okna. Obejście było nakryte sklepieniem krzyżowo - żebrowym. Dekoracja świątyni była bardzo skromna, stanowiły ją przede wszystkim wolutowe kapitele kolumn.
  W połowie XII wieku wybudowano pierwotnie wolnostojącą dzwonnicę, usytuowaną obok świątyni po stronie wschodniej. Dzwonnica ta posiadała formę prostopadłościenną, nakryta była piramidalnym dachem z wąskimi przyporami w narożnikach. Powyżej podbudowy znajdowały się dwie kondygnacje. Kolejno na pierwszej kondygnacji w każdej z każdej strony znajdowało się duże, ostrołukowe okno, na drugiej po dwa mniejsze. 
  Na początku XIII wieku, do okrągłej kaplicy, po jej wschodniej stronie dobudowano prezbiterium. Dokumentem pozwalającym datować tę rozbudowę, jest bulla papieska Honoriusza III z 1217 roku wzywająca wiernych do jałmużny na rzecz pokrycia kosztów niedawnego powiększenia paryskiego kościoła templariuszy. Prezbiterium składało się z czterech kwadratowych przęseł i było pierwotnie zamknięte od wschodu murem prostym lub apsydą. Wysokie, ostrołukowe okna powodowały silne nasłonecznienie tej partii świątyni. Ozdobę stanowiła przeładowana dekoracja rzeźbiarska wsporników sklepiennych. 
  Kolejną realizacją związaną z kaplicą templariuszy było dobudowanie około 1240 roku po stronie zachodniej narteksu i po wschodniej stronie prezbiterium półkolistej apsydy. Realizacje te zostały wzniesione w stylu tzw. gotyku dworskiego, podobnie jak słynna Sainte-Chapelle Ludwika Świętego. 
  Narteks poprzedzający wejście główne był stosunkowo wysoki, być może nawet wyższy od prezbiterium, z dwuspadowym dachem wznoszącym się ponad stożkowym dachem rotundy. Pierwsza kondygnacja znajdowała się na poziomie obejścia, druga wznosiła się aż do wysokości sklepienia kopuły rotundy. Na zewnątrz trzy przypory w każdej z elewacji bocznej odzwierciedlały podziały wewnętrzne na dwa przęsła. Wnętrze dolnej kondygnacji było przeprute od posadzki ostrołukowymi otworami. Druga kondygnacja była podzielona na trzy przęsła. Ostatnie z nich usytuowane było powyżej obejścia i otwierało się ostrołukową arkadą na wnętrze rotundy. Kondygnacja ta była oświetlona wysokimi oknami. Fasada narteksu z motywem czteroliścia w szczycie ujęta była dwoma poligonalnymi masywami zwieńczonymi kopułowo. Południowy masyw zawierał kręconą klatkę schodową prowadzącą na drugą kondygnację. 



  Na północ od kaplicy usytuowany był donżon nazywany "Wieżą Cezara" lub też "Wieżą Gołębnika". Budowla ta została wzniesiona przez skarbnika zakonnego Huberta (zm. W 1222) i datowana jest przez badaczy na ostatnią dekadę XII wieku. W tym to bowiem czasie skarbiec królewski został zdeponowany przez Filipa Augusta w paryskim Templum. Donżon został wzniesiony na planie czworobocznym i posiadał trzy kondygnacje. W pierwszej z nich pośrodku sali stała kolumna, podtrzymująca wraz z czterema narożnymi podporami sklepienie. Pozostałe kondygnacje prezentowały się podobnie, z tym że nie było tam centralnie ustawionej podpory. W zwieńczeniu znajdował się stożkowy hełm i krenelaż umieszczony nad gzymsem.
  Na południu od kaplicy za murami Filipa Augusta w obrębie tzw. Nowego Templum znajdował się donżon nazywany "Wielką Wieżą". Budowla datowana jest na ostatnią dekadę XIII wieku i została wzniesiona przez skarbnika zakonnego Jeana de Tour. Donżon został założony na planie kwadratu z okrągłymi wieżyczkami w narożnikach. Budowla posiadała powyżej masywnej podbudowy cztery kondygnacje. W pierwszej z nich mieściła się studnia i zejście do lochów. Obszerne pomieszczenie było sklepione jak pozostałe, w centrum umieszczona była kolumna, która wraz z czterema podporami na osi dzieliła przestrzeń na cztery przęsła sklepione krzyżowo - żebrowo. W zwieńczeniu znajdował się piramidalny hełm, wokół którego mieścił się ciąg komunikacyjny. Każda z czterech wieżyczek była zwieńczona stożkowymi hełmami, w jednej z nich znajdowała się klatka schodowa. 

  Komandoria paryska stała się w schyłkowym okresie istnienia zakonu, siedzibą wielkiego mistrza Jakuba de Molay. W nocy z 12 na 13 października 1307 roku aresztowano i następnie przetrzymywano tutaj najważniejszych funkcjonariuszy zakonnych. Po 1312 roku komandoria paryska stała się własnością zakonu joannitów. Nie dokonali oni istotnych zmian, wybudowali w czasach nowożytnych w sąsiedztwie, okazałe założenie rezydencjonalne. W czasie Wielkiej Rewolucji zniszczono większość budowli pochodzących z czasów templariuszy. Do historii przeszła jeszcze "Wielka Wieża" templariuszy, w której więziono Ludwika XVI i królewską rodzinę. 



Plan paryskiego Templum